‘सोशल मीडिया’चा लहानग्यांच्या ‘मानसिक आरोग्या’वर ‘परिणाम’

कोरोनाच्या काळात मुले अनेक महिने घरीच राहिली. अभ्यासही ऑनलाइन झाला. अभ्यासासाठी स्मार्टफोन आणि लॅपटॉप उपलब्ध होते. त्यांनी त्यांचा बराच काळ वापर केला. अभ्यासाव्यतिरिक्त त्यांनी मनोरंजनासाठी स्मार्ट फोनचाही सहारा घेतला, पण आता हे गॅजेट्स मुलांसाठी मोठा धोका ठरत आहेत. सोशल मीडिया चालवण्यासाठी मुले या गॅजेट्सचा वापर करत आहेत. फेसबुक, इंस्टाग्रामवरील क्रियाकलाप लक्षणीय वाढले आहेत. त्यामुळे मुलांचे आरोग्य बिघडत आहे. सोशल मीडियाच्या अतिवापरामुळे त्यांच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर घातक परिणाम होत आहेत .

‘राणी’ला पाहून चाहते म्हणे ‘उमराव जान’

स्मार्ट फोनच्या व्यसनामुळे मुलेही हिंसक होत असून त्यांची झोपेची पद्धत बिघडत आहे. अनेक बाबतीत तर पालकांपासून लपूनही ते सोशल मीडिया चालवत आहेत. इंग्लंडमधील डी मॉन्टफोर्ड युनिव्हर्सिटीच्या एका संशोधनात असे दिसून आले आहे की वयाच्या 10 व्या वर्षी मुलांची सोशल मीडियावरील अॅक्टिव्हिटी झपाट्याने वाढत आहे. तो दररोज सुमारे पाच तास सोशल मीडियावर सक्रिय असतो. यामध्ये रात्री दोन तास आणि दिवसा तीन तास घालवले जातात.

सोशल मीडियावर सक्रिय असण्याचे मोठे कारण म्हणजे मुले प्रसिद्ध लोकांच्या प्रभावाखाली असतात आणि त्यांचे फेसबुक आणि इन्स्टा अकाउंट सोशल मीडियावर फॉलो करतात. याशिवाय मुलांना त्यांचे मित्र काय करत आहेत हे देखील जाणून घ्यायचे आहे आणि त्यांना सोशल मीडियाच्या माध्यमातून त्यांच्याशी कनेक्ट व्हायचे आहे. गेमिंगसाठीही स्मार्ट फोनचा वापर केला जात आहे. मुलांना गेमिंगचे व्यसन लागले आहे आणि ते फोनवर तासनतास घालवत असल्याची अनेक प्रकरणे पहायला मिळत आहेत. कुटुंबातील सदस्यांच्या अनुपस्थितीत हे अधिक घडत आहे. संशोधनात सहभागी शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे की, 10 वर्षांपर्यंतच्या मुलांवर संशोधन करण्यात आले आहे. त्यांचा वैयक्तिक फोन होता. मुलांना सोशल मीडियाच्या माध्यमातून जगात काय चालले आहे आणि त्यांचे मित्र आणि इतर ओळखीचे लोक काय करत आहेत हे पाहायचे असते.

मानसिक आरोग्यावर परिणाम

सोशल मीडियाच्या व्यसनामुळे मुलांच्या मानसिक आरोग्यावरही परिणाम होतो. मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. राज कुमार यांच्या मते, मुले वारंवार त्यांच्या फेसबुक आणि इंस्टाग्राम अकाउंटचे न्यूज फीड तपासतात. अनेक वेळा असे घडते की दर 10 ते 15 मिनिटांनी एक प्रक्रिया सुरू होते. वारंवार सोशल अकाऊंट पाहण्याच्या या सवयीमुळे मानसिक आरोग्य बिघडू लागते. अनेक प्रकरणांमध्ये गहाळ होण्याची भीती देखील वाढते. वास्तविक जीवनासारखे सोशल मीडियाचे जग पहा.

सोशल मीडियाशिवाय मुलांमध्ये फोनवर गेम्स खेळण्याचे व्यसनही खूप वाढले आहे. गेल्या काही महिन्यांत देशात अशा अनेक घटना घडल्या आहेत ज्यात गेम खेळण्यास नकार दिल्याने मुलाने कुटुंबातील सदस्याची हत्या केली आहे. खेळांच्या व्यसनामुळे मुलांची विचार करण्याची क्षमताही क्षीण होत असल्याचे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. अनेक वेळा मुले बाहेरील जगाला खेळाचा एक भाग मानू लागतात आणि स्वतःचा आणि इतरांचा जीव धोक्यात घालतात. खेळ खेळल्यामुळे मुलांमध्ये झोपेचा विकारही होत आहे.

मुलांमध्ये सोशल मीडियाच्या वाढत्या व्यसनामुळे त्यांची शारीरिक हालचाल कमी झाली आहे. शाळेतून आल्यानंतर मुलांचा बहुतांश वेळ फोनवरच जातो. शारीरिक हालचालींच्या अभावामुळे त्यांच्यामध्ये लठ्ठपणाची समस्या वाढत आहे. पाठदुखी आणि थकवा येण्याची समस्याही दिसून येत आहे.

रेशन कार्ड अपडेट: रेशन कार्ड कोणत्याही व्यत्ययाशिवाय सुरु ठेवायचे असेल तर हे काम ताबडतोब करा, जाणून घ्या संपूर्ण प्रक्रिया

या समस्येवर इलाज काय आहे

या सर्व गोष्टींमध्ये मुलांमधील सोशल मीडियाचे वाढते व्यसन कसे कमी करता येईल, ही सर्वात महत्त्वाची गोष्ट आहे. कारण आतापासूनच ही समस्या सोडवण्यासाठी पावले उचलली नाहीत तर भविष्यात हा मोठा धोका ठरू शकतो. याबाबत डॉ.राजकुमार सांगतात की, पालकांनी मुलांच्या दिवसभरातील हालचालींवर लक्ष ठेवावे. मुलाला अभ्यासाव्यतिरिक्त इतर कामासाठी फोन किंवा लॅपटॉप देऊ नका. फोन कॉल शेड्यूल करा. जर तुमच्या मुलाचे फोनवर काही काम नसेल तर त्यांना त्यापासून दूर ठेवण्याचा प्रयत्न करा.

तुमच्या मुलाला बाहेर खेळण्याची सवय लावा. दररोज संध्याकाळी त्यांना त्यांच्या खेळाच्या मैदानात किंवा उद्यानात घेऊन जा. शारीरिक हालचाली वाढल्या तर फोनचा वापरही कमी होईल. जर तुम्ही पाहत असाल की मुल घरात सोशल मीडिया वापरत आहे, तर ते थांबवा आणि त्याच्या हानीबद्दल मार्गदर्शन करत रहा.

मुलांना त्यांच्या फावल्या वेळेत काहीतरी नवीन शिकण्यासाठी प्रेरित करा. तुम्ही डान्स क्लास किंवा स्विमिंगसाठी देखील विचारू शकता. मोकळ्या वेळेत मुलांना फोनपासून दूर ठेवा आणि त्यांच्याशी बोला आणि दिवसभराच्या कामाची माहिती घ्या.