मटण सर्टिफिकेशनच्या नावावरून मतभेद, खंडोबा देवस्थानच्या विश्वस्तांमध्ये वाद
मल्हार सर्टिफिकेशन’च्या नावावरून वाद, खंडोबा देवस्थानच्या विश्वस्तांमध्ये मतभेद.
राज्याचे मत्स्य व्यवसाय व बंदरे विकास मंत्री नितेश राणे यांनी हिंदू खाटीक समाजासाठी ‘मल्हार सर्टिफिकेशन’ नावाने झटका मटण प्रमाणपत्र जारी करण्याची घोषणा केली आहे. यामुळे हलाल मटणाच्या पर्यायाला अधिकृत मान्यता मिळेल, असे राणे यांचे म्हणणे आहे. मात्र, या नावामुळे वाद निर्माण झाला असून जेजुरीच्या खंडोबा देवस्थानच्या विश्वस्तांमध्ये यावर तीव्र मतभेद झाले आहेत.
खंडोबा आणि धार्मिक परंपरा
खंडोबा देव हा महाराष्ट्रातील अठरापगड जाती-धर्मांचे आराध्य दैवत मानला जातो. हिंदू धर्मात त्यांना भगवान शिवाचे रूप मानले जाते आणि ‘मल्हार’, ‘सदानंद’, ‘मार्तंड’ अशी वेगवेगळी नावे त्यांना दिली जातात. विशेषतः जेजुरी येथील खंडोबा मंदिरात शाकाहारी नैवेद्याचा प्रघात आहे. येथे पुरणपोळी, वांग्याचे भरीत आणि भाकरीचा नैवेद्य दाखवण्याची परंपरा आहे.
तथापि, काही समाजांमध्ये खंडोबा भक्तीमध्ये बकरे कापण्याची प्रथा आहे. ही प्रथा मुख्यतः धनगर समाजामध्ये आढळते, परंतु हा मासाहारी नैवेद्य खंडोबाला नव्हे, तर त्यांची पत्नी बाणाई देवीस अर्पण केला जातो. बाणाई देवीचे मंदिर खंडोबा गडावर जाताना अर्ध्या वाटेवर स्थित आहे. त्यामुळे, खंडोबाशी मांसाहाराचा कोणताही थेट संबंध नाही, असा विश्वस्त डॉ. राजेंद्र खेडेकर यांचा दावा आहे.
‘मल्हार सर्टिफिकेशन’वरून मतभेद
मंत्री नितेश राणे यांनी ‘झटका मटण सर्टिफिकेट’ला ‘मल्हार सर्टिफिकेशन’ हे नाव देण्याची घोषणा केल्यानंतर देवस्थानचे विश्वस्त डॉ. राजेंद्र बबनराव खेडेकर यांनी याला तीव्र विरोध केला. त्यांनी पत्र लिहून हा निर्णय बदलण्याची मागणी केली आहे. त्यांच्या मते, खंडोबा पूर्णतः शाकाहारी देवता आहे आणि मुक्या प्राण्यांवर त्यांचे विशेष प्रेम आहे. त्यामुळे, मांस विक्रीसाठी ‘मल्हार’ नावाचा वापर करणे अनैतिक आहे.
दुसरीकडे, देवस्थानचे दुसरे विश्वस्त मंगेश घोणे यांनी मात्र या निर्णयाला पाठिंबा दिला आहे. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, कोणताही व्यवसाय करताना त्याला देवाचे नाव देण्याची परंपरा आहे. हिंदू खाटीक आणि धनगर समाजाच्या हितासाठी हा निर्णय योग्य असल्याचे त्यांनी सांगितले.
सामाजिक आणि धार्मिक परिणाम
हा वाद फक्त नावापुरता मर्यादित नसून यामागे मोठी सामाजिक आणि धार्मिक पार्श्वभूमी आहे. हलाल मटणाच्या तुलनेत झटका मटणाला वेगळे स्थान मिळावे आणि हिंदू खाटीक समाजाला अधिकृत प्रमाणपत्र मिळावे, हा यामागचा हेतू आहे. मात्र, धार्मिक आस्थेशी संबंधित नाव जोडल्याने अनेकांनी यावर आक्षेप घेतला आहे.
याचा परिणाम म्हणून, राज्यभर या निर्णयाबाबत वेगवेगळ्या प्रतिक्रिया उमटत आहेत. काही संघटनांनी या निर्णयाचे समर्थन केले आहे, तर काहींनी याला धार्मिक भावना दुखावणारा निर्णय ठरवले आहे. त्यामुळे, मंत्री नितेश राणे यांना आता या प्रकरणाचा पुन्हा आढावा घ्यावा लागणार आहे.
या संपूर्ण प्रकरणामुळे धार्मिक श्रद्धा आणि सामाजिक हित या दोघांमध्ये तोल साधण्याचा प्रश्न निर्माण झाला आहे.