एका महिन्यात ११ वाघांचा मृत्यू: महाराष्ट्रातील वन व्यवस्थापनावर गंभीर प्रश्नचिन्हे !

महाराष्ट्रातील जंगलांचे अभिमान असलेले वाघ, राज्याच्या वन्यजीव संवर्धनाचे प्रतीक मानले जातात. मात्र, गेल्या २१ दिवसांत तब्बल ११ वाघांचा मृत्यू झाला असून, यामध्ये पाच कोवळ्या बछड्यांचा समावेश आहे. ही घटना केवळ दुःखदच नाही, तर राज्यातील वनखात्याच्या व्यवस्थापनावर गंभीर प्रश्नचिन्ह निर्माण करणारी ठरली आहे.

वाघांच्या मृत्यूचे मुख्य कारण:
डिसेंबर-जानेवारी हा काळ वाघांसाठी अत्यंत जोखमीचा मानला जातो. जून-जुलैच्या प्रजनन काळात जन्मलेले बछडे साधारणतः १७-२४ महिन्यांनंतर स्वतःचे अधिवास शोधण्यासाठी भटकंती करतात. परंतु, जंगलाची कमतरता आणि वाढती वाघांची संख्या यामुळे त्यांना सुरक्षित अधिवास मिळवण्यासाठी दूरवर प्रवास करावा लागतो. याच प्रवासात त्यांचा मृत्यू होतो. या दरम्यान दरवर्षी पाच ते सहा वाघ दगावणे सामान्य मानले जात असले, तरी यंदा सलगपणे ११ वाघांच्या मृत्यूने परिस्थिती अधिक गंभीर झाली आहे.

वनखात्याची त्रुटी आणि अडचणी:
राज्यात वाघांच्या संवर्धनासाठी केलेली व्यवस्था अपुरी ठरत आहे. वाघांसाठी कॅरिडॉर तयार करणे ही वनखात्याची मुख्य जबाबदारी आहे, पण या कॅरिडॉर क्षेत्रात विकास प्रकल्पांच्या उभारणीमुळे वाघांचे अधिवास नष्ट होऊ लागले आहेत. वाढत्या पर्यटनामुळे वनक्षेत्रात होणाऱ्या हालचाली, रात्रीच्या मेजवान्या, आणि पर्यटकांच्या गोंगाटामुळे वाघ अस्वस्थ होऊन सुरक्षित जागांचा शोध घेतात. याच शोधात त्यांच्या जीवावर बेतते.

तसेच, वनखात्यातील कर्मचाऱ्यांची कमतरता आणि तांत्रिक उपाययोजनांची अंमलबजावणी करण्यातही हलगर्जीपणा होत असल्याचे दिसून येते. उदाहरणार्थ, ताडोबाच्या संरक्षित क्षेत्रात एका बछड्याचा मृतदेह वास येईपर्यंत लक्षात न येणे, ही घटना वनखात्याच्या कामकाजावर गंभीर प्रश्न निर्माण करते.

पर्यटनाचे नियमन आणि जबाबदारीचे भान गरजेचे:
वनखात्याने निसर्ग पर्यटनाला चालना देण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर रिसॉर्ट्स आणि हॉटेल्सना परवानगी दिली आहे. मात्र, या धोरणामुळे पर्यटकांचा बेकायदा हस्तक्षेप वाढला आहे. परिणामी, वाघांच्या अधिवासावर मोठा परिणाम होतो आहे. अशा परिस्थितीत पर्यटनाच्या कडक नियमांची अंमलबजावणी करणे अत्यावश्यक आहे.

वनमंत्र्यांचे मौन आणि व्यवस्थापनाचा अभाव:
एका महिन्यापेक्षा कमी कालावधीत ११ वाघांचा मृत्यू झाल्यानंतरही वनमंत्री गणेश नाईक यांचे मौन आणि वनखात्याच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांची निष्क्रियता संतापजनक आहे. चंद्रपूर येथे नुकत्याच पार पडलेल्या परिषदेत वाघांच्या संवर्धनावर चर्चा झाली, पण प्रत्यक्ष कार्यक्षेत्रातील उपाययोजनांकडे अजूनही दुर्लक्ष होत आहे.

आवश्यकता ठोस पावलांची:
वाघांच्या वाढत्या मृत्यूंना आळा घालण्यासाठी वनखात्याला तत्काळ आणि ठोस पावले उचलावी लागतील. वाघांच्या संवर्धनासाठी कॅरिडॉर निश्चित करणे, त्यांचे अधिवास सुरक्षित ठेवणे, आणि पर्यटनावर नियंत्रण ठेवणे हे प्राथमिक उपाय आहेत. याशिवाय, कर्मचाऱ्यांची संख्या वाढवून तंत्रज्ञानाचा अधिक परिणामकारक वापर करण्याचीही गरज आहे.

महाराष्ट्रातील वाघांची वाढती संख्या ही वन्यजीव संरक्षणाच्या दृष्टीने अभिमानास्पद असली, तरी ती टिकवण्यासाठी योग्य व्यवस्थापन आवश्यक आहे. आजची स्थिती पाहता, वाघांचे अस्तित्व जपण्यासाठी तातडीने कठोर उपाययोजना आखण्याची गरज आहे